The Voice of Holland
Ik weet weinig tot niets af van programma's zoals The Voice (of Holland) en vergelijkbare programma's op televisie. Dat komt onder andere omdat ik in de gelukkige omstandigheid ben opgegroeid dat we thuis geen televisie hadden, en ik op een vrij natuurlijke manier afstand heb blijven houden tot de wereld van de televisie-entertainment.
Dat veranderde wel iets met de komst van het internet. En zo kon het zijn dat ik toch wat nieuwsgierig de uitzending van Tim Hofman bekeek, op 20 januari. Er bleek al jaren een programma op tv te zijn geweest waarin al dan niet jonge talentjes werden gescout en begeleid door beroemdheden met voor mij vaag bekende namen als Borsato en Ali B. En er bleken dingen mis te zijn gegaan tussen het 'personeel' van John de Mol en de deelnemers aan diens programma. Deelnemers kregen ongevraagd plaatjes van mannelijke geslachtsorganen, of voelden zich onder druk gezet om seksuele handelingen te verrichten.
John de Mol
Niet alleen de slachtoffers kregen uitgebreid de gelegenheid om hun verhaal te doen, ook opperbaas John de Mol kreeg ruim de tijd voor zijn inzichten. Uit de reacties die de volgende dag verschenen, bleek hoezeer de slachtoffers hadden gehoopt op begrip. Begrip dat onvoldoende uit de verf kwam, erkende John ook later.
Zijn aanvankelijke advies was: klaag gerust over dingen die verkeerd gaan. Hij was er eigenlijk verbaasd over dat vrouwen zoveel drempels ervaren om dat te doen. Hoewel zijn advies om problemen niet onbenoemd te laten uiteraard prima is, wekte hij de indruk dat hij de bal bij de slachtoffers legde. Zolang er niet geklaagd werd mocht hij er toch vanuit gaan dat alles goed was?
De reacties van de slachtoffers de volgende dag maakte helder dat deze opvatting van John de Mol niet juist is. Er kan een situatie zijn waarin er geen ruimte wordt ervaren om om hulp te vragen. Een situatie waarin het zelfs kan lijken dat er wederzijdse toestemming was voor seksueel contact, maar waarin in feite sprake was van dwang.
Het probleem
Maar dat is een lastig te onderscheiden punt. In het gesprek met John de Mol lag de focus dan ook op de rol van macht. Het idee is dan dat het niet verstandig is, of zelfs niet hoort, dat iemand een relatie heeft met een ander die van hem/haar afhankelijk is. In het geval van The Voice zou een coach zijn invloed kunnen inzetten als pressiemiddel, zelfs onbedoeld. Dit lijkt een helder punt, hoewel John de Mol zelfs hier - tot ieders verbijstering - onvoldoende zicht bleek te hebben op hoe dit in de praktijk werkt en hoe deelnemers kunnen opkijken tegen mannen waar John zélf (uiteraard) helemaal niet naar opkijkt.
'Consent' als oplossing?
De conclusie van de uitzending lijkt te zijn dat er voor seksueel verkeer 'consent' moet zijn, toestemming, en dat dit consent op basis van gelijkwaardigheid moet zijn.
Deze term consent komt ook voor in één van de ervaringsverhalen in de video van Tim Hofman. Een meisje beschrijft - ongeveer vanaf 30 minuten in de video - de situatie op een zogenoemd schrijverskamp. Achtereenvolgens zegt ze dat ze door Ali B wordt betast, daarvan wegloopt met iemand anders die ze toevallig kent, seksuele handelingen verricht met die andere persoon onder de douche, plotseling door Ali B opnieuw wordt betast tijdens dat douchen, en tenslotte door Ali B wordt 'gepusht' om bij hem seksuele handelingen te verrichten.
Op het moment dat Ali B haar de tweede keer betast, vertelt ze hem of hij niet van consent heeft gehoord. Dat is voor haar het kantelpunt: de seksuele handelingen bij de andere persoon waren daardoor oké, maar bij Ali B niet.
Voor het slachtoffer was dit helder. Het is echter de vraag of het voor Ali B ook net zo helder lag. Neem het voorbeeld van een drankje dat wordt aangeboden: iemand kan dat - uit beleefdheid - de eerste keer weigeren, en dan na wat aandringen tóch aanvaarden. Voor mannen als Ali B kan de hele affaire zijn ervaren als gewoon wat extra aandringen, het meisje over de schroom heenhelpen. Het hangt erg van de karakters af wanneer iets als dwang wordt gezien.
Het gevaar bestaat vervolgens dat er een kramp ontstaat, waarbij er altijd de onzekerheid bestaat of iemand wel écht consent heeft gegeven. Als het zelfs niet eens objectief vast te stellen is wanneer er sprake is van een machtsverhouding, zoals het gesprek met John de Mol liet zien, wordt dit hele consentgebeuren louter subjectief.
Het werkelijke probleem
Opmerkelijk is dat er niet werd gesproken over de betekenis van seksuele handelingen op zichzelf. Het ging slechts over de vraag of en wanneer er sprake is van dwang bij het verrichten van deze handelingen. Omdat de vraag naar de aard van deze handelingen niet werd gesteld, is het niet verbazingwekkend dat er maar moeilijk een antwoord kan worden gevonden.
Vooropgesteld: het is helder dat consent ten allen tijde de voorkeur heeft boven dwang. De vraag is echter of seksuele handelingen onder consent daarmee op zichzelf altijd goed zijn.
Wat dat betreft is het opvallend dat het principe van consent zelfs in de 'Church of Satan' van Anton LaVey is opgenomen, als vijfde in de lijst van elf 'geboden':
5. Do not make sexual advances unless you are given the mating signal.
In het aangehaalde verhaal van het meisje in de douche is het duidelijk dat Ali B deze vijfde regel van het Satanisme heeft overtreden. De focus op consent past heel goed binnen de principes van het Satanisme. Geen seks zonder consent, maar als en zodra er consent is, kan elke vorm van seks. Met wie dan ook.
Johannes Paulus II
Om dit vanuit christelijk perspectief te beschouwen, is een theologie rondom het lichaam nodig. In de beginjaren '80 heeft Paus Johannes Paulus II een serie catecheses gegeven met the theologie van het lichaam als thema. Deze catecheses zijn later gebundeld en als boek uitgegeven. Overigens zijn de catecheses berucht vanwege de moeilijkheidsgraad, en zeker voor mij als niet-katholiek zijn ze erg ontoegankelijk. Toch meen ik dat er juist in deze catecheses antwoorden liggen die veel verder helpen dan het moeilijk te objectiveren principe van consent.
Want Johannes Paulus II gaat wel degelijk in op de vraag wat seksualiteit zélf betekent. De vraag wanneer seksuele handelingen gepast zijn, is secundair; al vloeit het antwoord op die vraag wel voort uit de intrinsieke betekenis van seksualiteit. Voor Johannes Paulus II draait het rondom goede seksualiteit om de zelfgave van de één aan de ander. Niet om het geven van iets aan de ander, maar om het geven van jezelf. Het lichaam spreekt tijdens deze gave zijn eigen taal; en deze taal van zelfgave mag niet in tegenspraak zijn met de bedoeling die mensen kunnen hebben tijdens de seksuele omgang.
Deze grove samenvatting doet volstrekt geen recht aan Johannes Paulus II's complexe gedachtengang; het is in hoofdzaak datgene wat mij is bijgebleven na de bestudering van zijn werk. En het is interessant om dit principe van zelfgave eens te leggen naast het eerder aangehaalde interview van één van de slachtoffers.
De oplossing
Vanuit christelijk/bijbels perspectief was de seksuele handling mét consent die het meisje verrichtte al problematisch. Was het een daad waarin de zelfgave zichtbaar werd? Of was het een daad waarin puur een bepaald lichamelijk verlangen werd bevredigd? De situatiebeschrijving uit het interview laat hier weinig twijfel over bestaan. Deze puur materialistische kijk op seksualiteit zorgt ervoor dat het zicht op wat het werkelijk betekent om mens te zijn, vertroebelt. Paus Johannes Paulus II wijst er nadrukkelijk op dat de seksualiteit van man en vrouw direct is gekoppeld aan het feit dat de mens naar Gods beeld is geschapen, dat het dus te maken heeft met ons wezen, met wie we werkelijk zijn. Seksualiteit is niet zomaar iets wat fijn en lekker is, het raakt ons in ons diepste bestaan.
Johannes Paulus II werkt dit verder uit, en onderstreept het belang van de band tussen seksualiteit en huwelijk. Tussen seksualiteit en het krijgen van kinderen. De lijnen die hij trekt staan mijlenver af van hoe de seculiere denkers dit zien, en het interview met het meisje bewijst dat op een ingrijpende manier.
Maar als we - in navolging van Paus Johannes Paulus II - weer onze eigenwaarde gaan baseren op wat de Bijbel zegt, hebben we tegelijkertijd een antwoord op de problemen die rondom The Voice zijn ontstaan. Dan weten we dat consent niet het één en al is, ook al is het te prefereren boven dwang. Om de waarde van seksualiteit te begrijpen, moeten we leren wie we zelf zijn, hoe we door God zijn bedoeld. En vervolgens moeten we leren dat seksualiteit een bijzondere uitdrukking is van onvoorwaardelijke zelfgave aan de ander.
Wanneer dit functioneert, is een situatie zoals bij The Voice uitgesloten. In de gebroken wereld van het hier en nu zal dat nooit volmaakt zo zijn, maar waarom er niet met alle inzet naar streven?
