De Ander als baken in depressies (Sometimes I think about dying, film)

So it's hard - isn't it? Being a person. 

(Carol, 1:25)

In de film Sometimes I think about dying wordt het leven van de depressieve Fran gecontrasteerd met dat van haar collega's. Waar de collega's heel gewone levens lijken de leiden, kiest Fran ervoor om teruggetrokken te leven. De talloze kleine, banale interacties op de werkvloer gaan voor een groot deel langs haar heen. In de film wordt dit benadrukt door hele stukken conversatie over bijvoorbeeld een ventilator te laten horen terwijl Fran zwijgend achter haar computer zit.

Ze hoort de conversatie van de andere collega's, kijkt soms ook bewust naar wat er gebeurt, maar participeert (vrijwel) niet. Ze observeert. Participatie gebeurt alleen als er geen andere mogelijkheid is, zoals wanneer een nieuwe collega - Robert - moet worden geïntroduceerd. Of wanneer ze per ongeluk klem staat tussen twee collega's bij de koffieautomaat.

Waar de collega's hun bezigheden met elkaar hebben, heeft Fran bezigheden met zichzelf, in haar hoofd. Ze fantaseert over de verschillende manieren om dood te gaan, of om dood te worden gevonden. Een concrete aanleiding voor deze gedachten wordt niet gegeven. Waarbij de vraag kan worden gesteld of haar teruggetrokken leven die gedachten veroorzaakt, of andersom. De film wekt de indruk dat het eerste het geval is. Een paar keer beschrijft ze zichzelf of haar leven als "not interesting". Haar werk bepaalt haar waarde, verder bestaat ze niet (in eigen ogen).

Opvallend is dat Fran duidelijk moeite heeft met spontaan communiceren, maar dat dit in bepaalde situaties makkelijker gaat. Allereerst gaat het praten met Robert via het chatsysteem van het bedrijf makkelijker dan face to face, en dit is tegelijk een opstap naar een wat meer ontspannen omgaan met hem in het echte leven. Blijkbaar moet er in de communicatie ook een vertrouwensdrempel worden overwonnen.

Helemaal aan het einde van de film, als het contact tussen Robert en Fran even helemaal spaak is gelopen omdat Fran er geen behoefte aan heeft om open te zijn maar ze tegelijkertijd totaal van slag is vanwege het verbroken contact, ontmoet ze Carol. Van deze collega had Fran in het begin van de film afscheid genomen in verband met pensionering. De figuur van Carol staat haaks op die van Fran, ze was op kantoor een zeer sociaal figuur vol levenslust.

Maar het blijkt dat het leven Carol niet heeft gespaard. De plannen die ze had voor na haar pensionering zijn finaal in duigen gevallen omdat haar man een infarct had gekregen.

De ontmoeting tussen Carol en Fran in de bakkerszaak toont daarmee een contrast van twee levens. Het ene - dat van Fran - kent uiterlijk geen problemen, geen zorgen, geen ziekten; alle problemen komen vanuit het innerlijk. Het andere leven wordt juist wel van buitenaf belaagd, terwijl het innerlijk sterk is. Beide levens zijn kwetsbare levens, en in die zin maakt de film geen keuze tussen welk leven het meeste sympathie zou verdienen. Welk leed het ergst is.

Tegelijk blijft de film daarin niet steken. Want waar de problemen Carol werkelijk van buitenaf treffen, geldt voor Fran dat ze niet geheel slachtoffer is van haar depressie. En uiteindelijk, na een crisiservaring, vindt ze de eerste stap omhoog wanneer ze gebak meeneemt voor haar collega's. En de tweede stap zet ze door Robert te zeggen wie ze werkelijk is, wat ze echt denkt; en te vragen of Robert haar nooit eens zou willen "un-know"-en, ont-kennen, wat verder gaat dan vergeten. Robert geeft dan terecht aan dat hij haar nog niet eens kent, laat staan dat hij dat ongedaan zou kunnen maken. Want Fran heeft hem tot op dat moment de kans niet gegeven haar te leren kennen.

De film beziet dit alles vanuit een volledig horizontale blik. Het zijn de inzichten die de collega's haar verschaffen die Fran uiteindelijk verder helpen. Die zijn voor haar de bakens in de mist van haar depressie die richting geven. De uiteindelijke vraag, namelijk, wat een mensenleven eigenlijk de moeite waard maakt, blijft daardoor liggen. Het dichtst erbij komt de notie dat de mens gemaakt is om in relatie met de ander te staan. Dat de ander een mens tot een completer mens maakt en kan maken. En tegelijk dat een relatie met de ander altijd van twee kanten komt. Het is opvallend hoe Fran functioneert op haar kantoor, waar zeker nog wel een paar andere figuren rondlopen met een 'handleiding', zogezegd. Niemand is ook maar een fractie van een seconde negatief richting Fran; met haar eigenaardigheden lijkt ze volledig geaccepteerd te zijn. Wat aanvankelijk mist is de ándere kant: de verbinding van Fran naar de mensen om haar heen. Het mooie aan de film is dat die verbinding aan het einde duidelijk vorm begint te krijgen, zonder dat daarmee de depressie van Fran onder het vloerkleed geveegd hoeft te worden.

 

Moet ik vandaag gaan stemmen?

Volg hier het eenvoudige stappenplan!

1. Wilde u SGP gaan stemmen? Ja -> wat doet u hier nog? Nee -> ga naar stap 2.
2. Wordt er regen verwacht? Ja -> rustig een paar uurtjes thuis blijven wachten. Nee -> ga naar stap 3.
3. Is het te koud om zonder jas naar buiten te gaan? Ja -> denk eerst rustig na over welke jas bij dit weertype past, handel niet overhaast. Nee -> naar stap 4.
4. Check de klok, is het rond lunchtijd? Ja -> Eerst lunchen. Nee -> ga naar stap 5.
5. Heeft u een kat? Ja -> eerst voeren. Nee -> ga naar stap 6.
6. Had u die boeiende Netflix documentaire eigenlijk al helemaal afgekeken? Nee -> first things first! Ja -> Er zijn nog meer documentaires, wist u dat? Heeft u ze echt allemaal bekeken? Ja? Dan naar stap 7. 
7. Denkt u dat het eigenlijk wel veilig is om van uw huis naar het stembureau te lopen? Nee -> heel verstandig, gewoon thuis blijven. Ja -> Zo, dat is lef hebben. Op naar stap 8.
8. Op weg naar de deur krijgt u een WhatsApp bericht van uw moeder. Wat doet u? Geeft u haar de broodnodige aandacht? Ja -> keurig, absoluut keurig. Er schuilt een aspirant SGP stemmer in u. Nee -> Okee, u vindt een stem op een willekeurige grijze muis uit Brussel die u nog nooit ontmoet hebt, belangrijker dan uw bloedeigen moeder. Helder. Stap 9 dan maar.
9. Onderweg vraagt u zich af of u het huis wel hebt afgesloten. Wat doet u? Gaat u terug? Ja -> heel goed. Burgers moeten verantwoordelijkheid tonen voor hun eigen spullen en niet alles aan de sterke arm overlaten. Eigen verantwoordelijkheid, daar is de SGP ook van, wist u dat? Nee -> U hoopt waarschijnlijk dat de verzekering de zaak wel vergoedt? Wat is dat voor mentaliteit? Naar stap 10!
10. De rij bij het stembureau is lang, en bij de Albert Heijn er tegenover zijn de frikandelbroodjes in de aanbieding. Wat doet u? Naar de AH? Ja -> Uitstekend idee. Want anders valt u waarschijnlijk flauw vanwege de honger en moet er onnodig een beroep worden gedaan op 112. Bovendien steunt u zo de middenstand ter plaatse. Nee -> u heeft blijkbaar lak aan elke vorm van nijverheid die in uw buurt plaatsvindt. Benieuwd waarop u denkt te gaan stemmen. Stap 11!
11. U bent uw legitimatie vergeten. Wat doet u? Gaat u terug? Ja -> uiteraard. U mag terug naar stap 2.

De Canonieke Weg

Recent volgde ik een serie colleges rond het Canonieke Recht in de Rooms-Katholieke Kerk. Een belangrijk deel daarvan is het zogeheten Huwelijksrecht, hierbij wordt - als het gaat om wat een "geldig" huwelijk is - veel gewicht gehangen aan de correcte sluiting van het huwelijk en weinig gewicht aan het verdere verloop van datzelfde huwelijk. 

Dit staat in Nederland op gespannen voet met hoe huwelijken ervaren worden: Een romantisch begin, waarna er zo vaak verwijdering ontstaat doordat de echtelieden zich verder ontwikkelen en men niet meer datzelfde in elkaar ziet als eerst. En verwijdering leidt al snel tot een breuk.

Het Rooms-Katholieke Canonieke Recht heeft daar geen oog voor - die legt alle nadruk op het begin. Als dat goed was, is het huwelijk onverbrekelijk. 

Het onbegrip voor deze starheid was bijna tastbaar tijdens de colleges.

Maar de reden voor dit onbegrip komt echter vooral door de beperkte waardering van het begrip trouw. Bij een correct gesloten huwelijk is er wederzijds de belofte uitgesproken dat men voor elkaar kiest tot de dood scheiding brengt. Deze belofte is de basis waar het latere huwelijksleven op wordt gebouwd.

Ik zeg bewust "gebouwd", want in feite weet niemand heel goed waar hij of zij aan begint bij een huwelijk. De vraag is of je bereid bent aan het leven van de ander te werken, om te helpen dat te ontwikkelen. Pas helemaal aan het einde weet je met wie je was getrouwd - en aan de ontwikkeling van die persoon heb je dan zelf mogen bijdragen; je hebt als het ware meegecomponeerd aan het levenslied van de ander.

Wat mensen nu vaak verlangen is een relatie met een ander die precies is zoals ze dat graag zien. Ze willen van te voren een volledig, perfect levenslied horen. 

Maar als het perfect begint, is er niets meer op te bouwen en kan het alleen maar minder worden. Dan zal elk moment waarop de ander verandert een teleurstelling worden.

De ander is echter nooit "af", die hoort te groeien, net zoals jijzelf. Trouw beloven aan het begin is jezelf openstellen voor het ontvouwen van de ander, voor diens groei, en daar zelf ook aan willen bijdragen.

Dat is overigens niet voorbehouden aan huwelijken, maar geldt evenzeer voor vriendschappen (waarvan het huwelijk in feite een sacramentele variant is). Dwing je je vriend of vriendin te blijven zoals die was, omdat je anders bang bent dat je niet meer past bij elkaar? Of stimuleer je elkaars groei?

Help je elkaars levenslied componeren? (het verhaal dat ik een paar dagen geleden postte, mede naar aanleiding van wat ik hierboven schrijf).