Introductie
Begin 2022 verscheen de serie Severance op Apple TV+. Centraal in de serie staat de werkgever Lumon Industries, die voor bepaalde werkzaamheden severed employees inzet. Dit zijn werknemers die er vrijwillig voor hebben gekozen om hun werk- en privéleven volledig te scheiden. Zo volledig, dat ze zich op het werk niet eens bewust zijn van hun privébestaan en vice-versa.
De werknemers in kwestie worden door een implantaat in de hersens gesplitst in een zogenoemde Innie en Outie persoonlijkheid. De Innie is 100% werknemer, de Outie is de persoon die zijn of haar privéleven leidt buiten het werk om. Via een ingenieus systeem worden de persoonlijkheden van deze severed employees automatisch geswitcht van Outie naar Innie zodra ze de werkvloer bereiken, en aan het einde van de dag gaat dat uiteraard weer andersom.
Hoewel de Outie er vrijwillig voor heeft gekozen om deze procedure te ondergaan, heeft hij er geen idee van wat zijn Innie overdag uitvoert. Loopt hij bijvoorbeeld om wat voor reden dan ook een verwonding op tijdens werktijd, dan verstrekt Lumon Industries hiervoor aan de Outie op papier een verklaring.
Hoewel hier in de serie tot op heden nog geen duidelijk antwoord op is gegeven, wekt de hele atmosfeer bij Lumon Industries de indruk van een sinister complot. Allereerst betreft dat de vraag waarom de werknemers eigenlijk severed moeten zijn. Wat is er zo bijzonder aan de werkzaamheden dat ze hiervan niets mee mogen nemen buiten het bedrijf? Maar tegelijkertijd is het ook helder dat severance niet slechts wordt ingezet voor in beperkte context. We horen van Lumons eigenaar dat de hele wereld spoedig van deze zegening mag meegenieten, en er is al een hooggeplaatste vrouw die haar bevalling heeft uitbesteed aan een Innie zodat ze zelf gevrijwaard blijft van alle nare bijkomstigheden.
Voor mij was deze serie interessant omdat het een aantal fundamentele vragen stelt bij wat het betekent om werkelijk mens te zijn; bij uitstek een onderwerp dat raakvlakken heeft het met christelijke geloof.
Overigens is deze bespreking geen aanbeveling om de serie zelf te bekijken, er zijn genoeg redenen om dat niet te doen. Maar omdat het een product van de cultuur van vandaag is, is het de moeite waard om te ontdekken wat je daar als christen over kunt zeggen.
Taal
Eerst een opmerking over de taal. Taalgebruik is nooit neutraal, en in een film zeker niet; en in deze serie al helemaal niet. In dat opzicht is het jammer dat de serie zich bepaald niet gunstig onderscheidt van de rest. Ook in deze serie wordt Christus’ Naam veelvuldig misbruikt als scheld- en stopwoord. Uiteraard is het nodig om uiting te geven aan frustratie, maar het is zo jammer als hiervoor altijd Jezus’ Naam moet worden ingezet. Het zijn dingen waar ik niet aan kan en wil wennen; en het gevoel bekroop me dat Jezus in deze serie eigenlijk het grootste zwijgende Slachtoffer is.
Slavernij
We hebben al gezegd dat de personen die voor deze bijzondere manier van splitsing tussen werk en privé hebben gekozen, dit geheel vrijwillig deden. Door deze keuze blijven ze zelf onveranderd, maar worden ze gedurende acht uur overdag in feite op pauze gezet. Vanuit het perspectief van de Outie springt de klok om 9:00 ineens naar 17:00 en zijn ze misschien iets meer vermoeid. Dat is alles; en dat lijkt ideaal.
Een groot deel van de serie toont echter het perspectief vanuit de Innie. En dan zien de zaken er heel anders uit.
De eerste keer na de operatie, zodra de werknemer de werkvloer betreedt, start de Innie als een soort blanco persoon. Hij of zij weet wel wat algemene feiten, maar geen enkel feit over het privéleven en er is geen herinnering aan een verleden. De eerste komst op de werkvloer is als een geboorte, en alles wat daarna wordt aangeleerd komt vanuit de context van het bedrijf. Niets komt (ongefilterd) van buiten. De Innie wordt wél verteld dat er ook een Outie is, en dat die er heel bewust voor heeft gekozen dit werk op deze manier te gaan doen. Dat lijkt nog steeds fair, alleen heeft de Innie daar geen enkele inspraak in. Maar - als Innie en Outie in feite dezelfde persoon zijn - is dat dan een probleem?
Zijn Innie en Outie dezelfde persoon?
Severance laat zien wat er in de praktijk gebeurt: de Innies zijn niets meer dan slaven. Omdat de Outies nooit iets te weten (kunnen) komen over hun Innies, kan Lumon Industries alles met ze doen. Interessant aan de serie tot dusver is dat de kijker wél weet wat de Innies doen bij Lumon Industries, en het werk lijkt op het eerste gezicht hooguit bijzonder geestdodend te zijn - zeker niet levensbedreigend of gevaarlijk. Maar er hangt vanaf het begin een onmiskenbaar vreemd sfeertje op de werkvloer. De werknemers worden bijna als kinderen behandeld en betutteld; hebben ze iets misdaan dan moeten ze net zo lang in een ruimte blijven zitten totdat een detector heeft vastgesteld dat ze écht spijt hebben.
Bij de Severance serie is ook een boekje verschenen, de Lexington Letter, waarin een andere werknemer van Lumon Industries op een ingenieuze wijze contact weet te leggen tussen haar Outie en Innie. Ze beschrijft haar Innie als kinderlijk en nieuwsgierig.
Eleanor, van wie we de Innie Helly R volgen in de serie, wil juist helemaal geen contact met haar Innie. Via een videoboodschap vertelt ze haar Innie dat zijzélf - Eleanor - een echte persoon is, maar haar Innie niet. Haar Innie is niet meer dan een hulpmiddeltje.
Mens en Lijden
Als ik de Innies met de Outies vergelijk in de Severance serie, dan ontkom ik toch niet aan de conclusie dat het in feite de Innies zijn die de meest ontwikkelde karakters hebben en het meest mens zijn. Hun Outies zijn uitgebluste, sombere figuren met obsessies. Ergens is dat ook logisch. Het zijn de Outies die ieder voor zich een reden hadden om als severed persoon te gaan werken bij Lumon - iets wat je toch niet zomaar doet. Vaak ligt er een trauma achter. Zo bijvoorbeeld Mark, die zijn vrouw verloren heeft bij een auto-ongeluk. Als severed employee is hij in staat om acht uur te werken zonder met zijn verdriet te worden geconfronteerd.
Een andere reden om voor severance te kiezen zien we bij de vrouw die op het punt staat om te bevallen. Zij werkt niet voor Lumon Industries, maar heeft vanwege connecties daar de mogelijkheid om van dezelfde techniek gebruik te maken. Voor haar helpt severance precies andersom: ze kan de pijn van de bevalling ‘parkeren’ bij haar Innie. In beide gevallen wordt een deel van de persoon losgeknipt om te kunnen dealen met pijn of problemen. Maar dit losknippen is tegelijk een vorm van wegdrukken en negeren van een deel van de persoonlijke realiteit. De vraag is of een mens dit wel kán zonder dat er nieuwe problemen ontstaan. Kan een mens ‘ongestraft’ het levenslijden negeren? Of is de mens intrinsiek geroepen om zijn lijden op zich te nemen?
De serie komt tot dusver niet tot een echt antwoord. De focus ligt voor een groot deel op de Innies die op zichzelf al slachtoffers zijn, lijdend voorwerp van hun Outies. Maar het feit dat de Innies veel puurder, echter en ‘voller’ overkomen dan de Outies - zeker in de latere afleveringen - is een hint dat de Outies door zich te splitsen van hun Innies in feite het beste deel van hun persoonlijkheid van zich hebben losgeknipt, waardoor ze zelf verzwakken.
Neem bijvoorbeeld de vrouw die haar bevalling ‘uitbesteedde’ aan haar Innie. De Outie is misschien slim en handig, maar de Innie heeft dapperheid getoond én ervaren tijdens de bevalling. Hierdoor heeft de Innie een mentale rijkdom verworven die voorbij is gegaan aan de Outie. Severance toont ons dat er iets fundamenteels mist als je wél het kind wil maar niet de bevalling. En uiteraard staat deze bevalling model voor tal van moeilijke taken die we allemaal graag zouden overslaan. Het is de paradox van de serie: ontwijken van lijden is schadelijk voor de menselijke persoonlijkheid.
Religie
Ondanks het grove taalgebruik zitten er een aantal bijzondere religieuze elementen in de serie die de moeite waard zijn om even langs te lopen.
Harmony Cobel, de baas van Mark S en in het 'echte' leven tevens zijn buurvrouw Selvig, vertelt in de eerste aflevering een anecdote over haar moeder. Dit doet ze twee keer - eenmaal als Mark op het werk is, en eenmaal als ze hem na werktijd ontmoet. Zelf heeft ze de severance procedure niet ondergaan, en kent dus Mark zowel als Innie en Outie.
Tijdens werktijd zegt ze dat haar moeder een atheïst was. Van haar had ze de uitspraak dat het goede nieuws over de hel was, dat het slechts een menselijk construct was. Het slechte nieuws over de hel was echter dat mensen alles wat ze konden verzinnen, ook in de praktijk konden brengen.
Later, als ze Mark na werktijd ontmoet, vertelt ze dat haar moeder katholiek was, en gezegd zou hebben dat de heiligen acht uur nodig hebben om een slapend kind te zegenen.
Deze merkwaardige tegenstrijdigheid trekt scherpe lijnen tussen de werkelijkheid bij Lumon Industries en de wereld daarbuiten. Lumon Industries opereert op het vlak van de hel; daarbuiten is de katholieke, christelijke wereld. De invloed van het christendom komt nog vaker naar voren, zoals bij de kerkdienst na het overlijden van een oud-collega van Mark. De christelijke elementen zijn hier opmerkelijk expliciet.
Maar ook de duistere religieuze elementen van Lumon Industries worden expliciet. Allereerst zijn er de onverwachte en tot dusver nog onverklaarde geiten in een aparte ruimte op de werkvloer. Geiten komen ook op andere momenten voor, en op een aantal schilderijen die momenten uit het leven van Lumons grote founder Kier Eagan moeten voorstellen. Tijdens een sinister feestje met elementen uit het satanisme komen dit allemaal bij elkaar, waarbij het ook nog eens een seksuele lading krijgt.
Voor de severed employees bij Lumon Industries is deze Kier Eagan een soort god, of in ieder geval een profetische figuur met een enorm uitgebreide cultus inclusief geschriften en een verheerlijking en verering van zijn persoon en gedachtengoed. Omdat de Innies innerlijk helemaal ‘blanco’ zijn, heeft Lumons corporate religion vrij spel.
Een duidelijk contrast met de (katholieke) buitenwereld. Bij Lumon Industries regeert Kier over zijn 'hel', daarbuiten waken de heiligen over de slapende kinderen. Het is interessant om te zien hoe dit in het tweede seizoen verder wordt uitgewerkt.
Op een gegeven moment bereikt een soort evangelie de hel van Lumon Industries, in de vorm van een goedkoop en bijzonder slecht geschreven zelfhulpboek. In de buitenwereld is niemand onder de indruk van dit werk, maar als de Innies bij Lumon het lezen, slaan de oppervlakkige gemeenplaatsen in als een bom - omdat het een onbekend licht laat schijnen in de duisternis.
Conclusies
In hoeverre wijst deze serie de maatschappij van vandaag de dag in de goede richting? In de richting waar ook het christelijk geloof naar wijst?
Taal is niet subjectief, en zeker niet in deze serie, hebben we al gezegd. Het zelfhulpboek dat per ongeluk in de handen van de Innies valt is een positief bewijs van de kracht van taal. Zelfs de lompe verzinsels uit dat boek hebben een krachtige uitwerking. Dat heeft niet zozeer met de kwaliteit van de tekst te maken, maar met het geestelijk vacuum waarin de woorden landen.
Dat is het eerste. We kunnen als christenen erg bezig zijn met de verpakking van het evangelie voor de mens van vandaag. Het moet mooi, glad, strak en gepolijst zijn. Want we zijn bang dat het anders niet goed zal landen. Wat dat betreft houdt deze serie een spiegel voor: zolang het werkelijk wáár is wat we zeggen zal het scherp contrasteren met de leugens van de wereld. Misschien is ons spreken niet meer dan een klein, knetterend vonkje - maar in de gitzwarte duisternis zal zelfs dát de hoop van het licht brengen.
In de tweede plaats is het leven iets wat we in haar volheid moeten aanvaarden. Inclusief goede en kwade dagen, vreugde en pijn, levenslust en lijden. Als we alleen de vreugde willen, de levenslust en de goede dagen - en al het andere negeren, wegstoppen of onderdrukken, dan verliezen we iets van wat het betekent om mens te zijn. We zijn geroepen een juk op ons te nemen - en de lijdende mens is niet minderwaardig.
In de derde plaats is er het gevaar van de pseudo-religie die kan gaan heersen over mensen, wanneer we andere mensen en/of hun ideeën verafgoden. Het is een loze opvulling van de leegte die ontstaat als we zelf niet meer volledig 'mens' willen zijn. Lang niet altijd zo extreem duidelijk als in de serie Severance, natuurlijk.
Maar daardoor des te gevaarlijker.
