God in Sodom

Welvaart

Het verhaal van Lot is één van de meest tragische verhalen uit de Bijbel. Lot, de vaderloze, trekt met de vader van alle gelovigen naar Kanaän. Aanvankelijk gaat het hem voor de wind. We lezen dat hij veel vee en knechten heeft. Genesis beschrijft Lot en Abram bijna als gelijken, Abram heeft het over 'broeders'. Allebei rijk en machtig, té rijk om bij elkaar te blijven.

Dan stelt Abram voor om te splitsen. Lot mag kiezen; voor Lot is aardse welvaart belangrijk en het is duidelijk waar de voorspoed te vinden is: de vlakte van Sodom. Die vlakte is letterlijk paradijselijk, en zo goed als een klein-Egypte. Lot heeft een uitstekend zakelijk inzicht, hij begrijpt dat dáár zijn materiële belangen veilig zijn. Voor Abram aan de andere kant staat niet de materiële voorspoed voorop, maar het verbond van God. Daarom is het ook geen probleem dat Lot het beste neemt; Abram wacht rustig op wat Gód geeft.

Heeft Lot geen oog voor de geestelijke kant van de zaak? Dat is onwaarschijnlijk - immers, we weten uit 2 Petrus 2 dat hij 'zijn rechtvaardige ziel kwelde' en dat hij op de hoogte was van de mores in Sodom. Maar de materiële kant stond op de eerste plaats; de geestelijke kant moest volgen en er desnoods onder lijden.

We lezen geen directe veroordeling van Lots keuze. Wat hij vervolgens meemaakt rond en in Sodom moet voor ons genoeg zijn om zélf een oordeel te vellen.

Lot slaat zijn tenten op tot bij Sodom. Hij is een buitenstaander, kan nog niet worden gerekend tot de inwoners. Later lezen we echter dat hij in Sodom woont, binnen de muren. Hij wil dan ook familiebanden aangaan met de mannen van Sodom door zijn dochters te laten verloven met jongens uit de stad.

We kunnen zeggen dat hoe dichter Lot bij Sodom komt, hoe meer er van Sodom in Lot en zijn gezin komt. Hoe ver dat gaat blijkt uit de manier waarop Lot zijn dochters waardeerde, namelijk, als lustobjecten. De engelen weerhielden hem ervan zijn dochters over te geven om verkracht te worden - maar later doen de dochters met Lot zélf wat hij eerder de Sodomieten voorstelde. Ook het feit dat Lots vrouw op hun vlucht achteromkeek bewijst hoe diep het materiële was ingesleten in het gezin.

Toch hoort Lot nooit écht bij Sodom. Hij kwelde er zijn ziel, lezen we. De Sodomieten voelden dat heel goed aan en wantrouwden hem.

Wakeup-call

We kunnen de oorlog van de koningen tegen de steden rond Sodom lezen als de ultieme wakeup-call voor Lot. Immers, zijn spullen blijken helemaal niet veilig te zijn en zomaar in de handen van rovers te kunnen vallen. En dat niet alleen, zijn leven loopt gevaar.

Zelfs als Abram de overwinning behaalt is Lot niet zomaar zeker van zijn welvaart; het is Abram die daarover beslist. In het gesprek tussen Abram en de koning van Sodom over de spullen wordt Lot niet eens genoemd. Lot valt inmiddels geheel onder het bestuur en de verantwoordelijkheid van Sodoms koning.

We weten alleen dat Lot ook na deze traumatische ervaring gewoon bleef wonen in Sodom. Tot het moment dat hij onder dwang wordt meegevoerd door de engelen op de dag van Sodoms ondergang.

Zijn vrouw kan de neiging niet onderdrukken om óm te kijken op hun vlucht. Daarin ligt heel de tragedie van Lot opgesloten, immers, Lot had voor Sodom gekozen vanwege voorspoed en welvaart, en juist dát ging verloren. De eerste keer had God door de hand van Abram zijn leven én zijn spullen gered; nu moest hij al zijn bezittingen achterlaten. In de grotten bij Zoar verloor  hij zelfs zijn eer, angstig in het duister weggekropen met zijn dochters.

Een les

De les die we hieruit kunnen trekken ligt voor de hand. De ondergang van Sodom is een voorafschaduwing van de ondergang van heel de wereld. Hoe meer we - net als Lot - ons heil zoeken in de wereld, hoe meer die wereld ons leven zal beïnvloeden en hoe lastiger het wordt om tegelijk gelovig te blijven. Het sluitstuk is dat de wereld uiteindelijk als één grote, nutteloze zeepbel uitéénspat en wij met de scherven van ons leven overblijven. Dus moeten we niet Lot, maar Abraham als voorbeeld nemen - en Gods verbond op nummer één zetten in plaats van onze welvaart.

Een dergelijke conclusie is helemaal juist, en tóch slechts de helft van het verhaal van Lot in Sodom.

Lot in Sodom

Het is waar: Toen Lot in Sodom kwam, kwam Sodom in Lot. Maar wat betékende het dat Lot in Sodom kwam? Wat betekende het voor Sodom? We kunnen twee dingen noemen.

Allereerst was de aanwezigheid van Lot een getuigenis voor de Sodomieten. Toen de engelen bij hem waren, hield hij de Sodomieten voor dat ze hen geen kwaad mochten doen. Nee, volmáákt was Lot niet, maar er gaapte duidelijk een kloof tussen de moraal van de Sodomieten en die van Lot. Iets later probeerde Lot zijn aanstaande schoonzoons te overtuigen. Die ontvingen daarmee een enorme genade: een waarschuwing en een mogelijkheid tot redding. Het lag niet aan de boodschap of de boodschapper dat ze ervoor kozen de waarschuwing te negeren en om te komen met de andere inwoners van Sodom (die niet gewaarschuwd waren).

Door de komst van Lot in Sodom kwam er iets van het Woord van God en daardoor iets van God Zélf in Sodom. Een zeer zwak en onzeker flakkerend vlammetje in een totale duisternis - dat is geen kleinigheid. Sodom ontving met Lot een voorbeeld en een mogelijkheid tot redding. 

In de tweede plaats had het pure feit van Lots aanwezigheid in Sodom een ongelooflijk grote invloed op de stad, los van wat hij daar deed of zei. Kijk bijvoorbeeld naar het moment dat Abram besluit zijn knechten te verzamelen om de koningen te achtervolgen die Sodom en de andere steden hadden geplunderd. Waarom deed Abram dat?

Hij deed dat vanwege Lot. Met andere woorden, als Lot niet in Sodom was geweest, was het over en uit geweest voor de stad. Dan had de koning van Sodom niet eens meer de gelégenheid gehad om zijn spullen aan Abram aan te bieden. Dankzij Lot kregen ze nog respijt. De laatdunkende manier waarop de Sodomieten later over Lot spreken is in dit licht extra pijnlijk. Ze hebben de wakeup-call van hun wegvoering en ongedachte verlossing duidelijk naast zich neergelegd.

Dan begint het eindspel voor Sodom. God openbaart aan Abraham Zijn gerechtvaardigde plan om het kwaad te gaan straffen. En dan pleit Abraham voor Sodom - nee, niet voor Sodom, maar voor de rechtvaardigen in Sodom. Er is geen twijfel mogelijk dat Lot onder die rechtvaardigen viel, maar de grote vraag is nu: zijn er nog negen anderen? Als die er niet zijn, zou God Sodom kunnen verwoesten - met Lot erbij - zonder Zijn belofte aan Abraham te hoeven breken.

De ándere kant is echter ook waar. Als er naast Lot nog negen ánderen net als hij in die goddeloze stad waren gaan wonen - dan was de stad gespaard. Puur vanwege die tien.

Opnieuw hangt het bestaan van Sodom af van de aanwezigheid van rechtvaardigen. Voor hén bidt Abraham, voor hén geldt Gods belofte. Sodom profiteert ervan, lift er zogezegd op mee.

De engelen komen bij Sodom en ontmoeten daar Lot binnen de muren als een echte Sodomiet. Zo aan de oppervlakte zou je zeggen: Hij hoort er nu helemaal bij. Maar hoe laag Lot in onze ogen ook gezonken is, hij is nog steeds de rechtvaardige in Sodom. En een rechtvaardige heeft de gastvrijheid hoog in het vaandel staan, net als Abraham even tevoren.

Terwijl Lot de engelen in Sodom onderdak wil bieden, willen de engelen op hun beurt Lot zo snel mogelijk de stad uit krijgen. Lot heeft daar niet zoveel zin in, maar de engelen zetten alles op alles om dat voor elkaar te krijgen, tot ze geen andere optie meer hebben dan hem mee te sleuren. 

Waarom deden ze dat eigenlijk? Waarom al die moeite om Lot uit Sodom te krijgen? Het antwoord lijkt voor de hand te liggen, namelijk, om Lot voor de ondergang te bewaren; en dat is ook de suggestie die de engelen wekken om Lot tot haast aan te sporen.

Maar vanuit deze geschiedenis gezien kan de reden ook wel eens zijn geweest dat God Sodom niet kon vernietigen zolang Lot daar woonde. We lezen dat Abraham in zijn pleitrede God voorhoudt dat hij het zich niet kan voorstellen dat de Rechter van de hele aarde rechtvaardigen en onrechtvaardigen zonder onderscheid zou ombrengen. Wat Abraham daar zegt is een diepe waarheid over het karakter van God.

Abraham veronderstelde dat Lot alleen gespaard kon worden als de hele stad gespaard bleef. Het was dus van belang dat er naast Lot nog genoeg andere rechtvaardigen waren om de stad de moeite waard te maken. Maar God zou uiteindelijk de stad zelfs moeten sparen vanwege één rechtvaardige, en daarom moest Lot de stad uit. Zodat zowel Gods rechtvaardig oordeel over Sodom als Gods verlossende genade voor Lot kon worden uitgevoerd.

Uit de pleitrede van Abraham, op zichzelf onvolmaakt, had God de essentie genomen. We lezen in Genesis 19:27 dat Abraham 's morgens ziet dat de stad Sodom is verwoest. Maar de conclusie is niet dat Abrahams gebed onverhoord bleef, in tegendeel: God had aan Abraham gedacht en Lot verlost, lezen we. En dat terwijl Abraham Lot helemaal niet had genoemd.

Nog een les

Het is de moeite waard om eens voor onszelf te bedenken wie van de twee uit deze geschiedenis ons eigen leven het meest tekent: Abraham of Lot. Abrahams keuze is het beeld van een gelovige die afstand houdt van de wereld om hem heen, die het vreemdelingschap daadwerkelijk in de praktijk brengt. Voor wie materiële welvaart niet iets is waar hij zelf naar op zoek gaat; die aanvaart wat hij van God ontvangt - en ook alleen aanvaart wat van God komt.

Lot in Sodom is aan de andere kant een beeld van de gelovige in een goddeloze omgeving, die daarvan de invloeden aan de lijve ervaart en die de dilemma's die dit met zich meebrengt regelmatig als een kwelling voelt drukken. Maar die al die dingen ziet als iets wat bij dit leven hoort, een leven waarin je toch zakelijke keuzes moet maken. Een leven waarin je kansen niet kan laten liggen. Lot is veel actiever en assertiever dan Abraham.

Voor hen die zich meer herkennen in Lot is de les dat de invloed van de cultuur waarin we leven heel groot is, en onze gedachten ongemerkt laat opschuiven. Toen Lot zijn dochters aanbood aan de meute bij de deur dacht hij daarmee iets moreel verhevens te doen. Maar in feite sprak hij de taal van Sodom.

Wat we ook leren van Lot is dat zijn keuze voor Sodom hem uiteindelijk armer maakte dan ooit tevoren, en dat terwijl het hem juist om de welvaart te doen was geweest. Het is de ironie van deze geschiedenis dat het achteraf ook zakelijk een heel slechte keuze was om in Sodom te gaan wonen.

Zou het de geestelijke nakomelingen van Lot vandaag de dag beter vergaan? Wat is de blijvende waarde van onze zakelijke succesjes in de wereld? We kunnen een imperium opbouwen dat generaties lang ná onze dood nog bestaat; we kunnen - naar Psalm 49 - onze naam proberen te vereeuwigen. Het zal allemaal verdwijnen. Lot had een luchtkasteel gebouwd in Sodom, en vandaag worden er nog talloze bij gebouwd. Hoewel Lots aanwezigheid het oordeel over Sodom uitstelde, kwam er geen afstel. Onze aanwezigheid in de wereld zal deze wereld ook niet redden. Mensen kunnen worden gered, maar het wereldse leven zelf niet. Dat zal vergaan en ons eigen aandeel erin ook.

Wat we overhouden is onze ziel, een gekwelde ziel als die van Lot daar weggestopt in de grotten bij Zoar. Lots bezittingen werden niet eens meer genoemd, ze bleken er helemaal niet meer toe te doen. In 2 Petrus 2 wordt Lot drie keer rechtvaardig genoemd; maar al zijn vee en knechten zijn vergeten. Dáár gaat het om, om de rechtvaardigheid van de ziel.

Toen Lot in Sodom kwam, kwam ook God in Sodom. Werkelijk? Als wij eens met de engelen mee zouden wandelen, tot aan de poort van Sodom, en daar Lot te spreken kregen - wat zouden we zeggen?

Zouden we hem Mattheüs 11:23 voorhouden? ...Want als in Sodom de krachten waren gebeurd die in u hebben plaatsgevonden, dan zou het tot op de huidige dag gebleven zijn.

Je hebt er dus niets van terechtgebracht, Lot! Je bent voor je luxeleventje in Sodom gaan wonen en je hebt je ziel en de zielen van je gezin door Sodom laten vergiftigen. Maar wat heb je van Gods genade aan de Sodomieten laten zien? Blijkbaar veel te weinig, want anders hadden ze zich wel bekeerd - dat zegt Jezus toch? Zou dat niet waar zijn dan? Je hebt door je aanwezigheid Sodom uitstel van executie gegeven, meer niet. Ze hebben van je geprofiteerd en dankzij jou hun ellendige leven kunnen verlengen. Maar niemand is dankzij jou onder het oordeel uitgekomen. Heel mooi gezegd, als Lot in Sodom komt, komt ook God in Sodom - maar is dat eigenlijk wel zo? Hebben de Sodomieten wel iets van God gezien in jouw leven, Lot? 

Dat zouden we allemaal kunnen zeggen. Misschien nog terecht ook. Maar ik stel me zo voor dat Lot dan langzaam op zou staan, ons één voor één aan zou kijken met zijn wijsvinger priemend in onze richting.

En U? zou hij zeggen, Wat hebt ú al gedaan - nu u mijn leven als voorbeeld hebt gekregen? Is God komen wonen in uw stad, uw buurt, uw straat - omdat ú er woont?