Inclusief Rutger

How shall we then live? - Francis Schaeffer

Goed voelen

Eind jaren '70 schreef de apologeet Francis Schaeffer een - al snel ook verfilmd - boek met bovenstaande titel, een cultuurkritiek vanuit christelijk perspectief.

Die titel kwam onwillekeurig bij me op toen ik de serie Inclusief Rutger keek die onlangs op tv is geweest. De vier afleveringen zijn een wilde mengeling van ideeën, gevoelens, gekwetstheid en irritatie. En dan, haast zomaar terloops in de tweede aflevering, valt die vraag: hoe moeten we het dan wél doen?

Dat woordje 'moeten' in de vraag veronderstelt een bepaalde norm. En om maar gelijk met de deur in huis te vallen: de basis van die norm wordt niet of nauwelijks uitgewerkt in de serie. Het is de olifant in de kamer waar niemand - inclusief Rutger - het over heeft. Is het onwil? Onbegrip? Hoe dan ook, het negeren van die wezenlijke vraag zorgt voor chaos, wrijving en verwijdering. Wat voor de één goed voelt, vindt de ander een belemmering. En diens vrijheid kan weer als kwetsend worden ervaren.

De serie komt niet verder dan zoeken naar een manier van leven waarbij we ons allemáál 'goed voelen'. Alleen - is wat goed voelt ook per feitelijk goed? Kan het een echte norm zijn?

Zijn of doen

Marc Nelissen probeert toch iets van een norm - los van gevoel - te definiëren. Volgens hem ligt er een scheidslijn tussen grappen over hoe iemand is (dik, gekleurd) en over hoe mensen doen - al dan niet georganiseerd in kerken of instituties. Hij vindt grappen geen bezwaar zolang ze over dat laatste gaan, maar omdat mensen niets kunnen doen aan hoe ze zijn moet je daar voorzichtiger mee omgaan.

Dat zijn op zich wijze woorden. Het heeft ook een beetje weg van hoe de Kerk denkt: de mens liefhebben en de zonde haten. 

De lastige vraag is alleen waar het 'zijn' eindigt en het 'doen' begint. Marc maakt wat dat betreft wat aparte keuzes, hij stelt dat je niet kiest voor je geaardheid, maar wel voor je geloof. Hoe logisch dat ook mag klinken, is geloof werkelijk alleen een keuze of speelt er ook nog zoiets als een geweten een rol? En - is hoe je omgaat met je aangeboren geaardheid soms geen bewuste keuze?

De hinderlijke norm

Impliciet komt in de serie naar voren dat het eigenlijk zo zou moeten zijn dat we aan alle relatievormen precies evenveel waarde hechten. Dat we zelfs diep van binnen geen verschil voelen wanneer onze dochter met een jongen of een meisje thuiskomt.

Rutger stelt in zijn gesprek met Valerie Bisscheroux dat hij zonder meer mensen met een LHBTQ+ achtergrond accepteert en respecteert. "Maar" - laat hij er dan nadrukkelijk op volgen - "voor mijn kinderen denk ik toch: het is beter dat ze hetero zijn."

Waarom Rutger dit beter vindt wordt niet gelijk helder, maar het blijkt dat dit te maken heeft met het feit dat de huidige maatschappij nog steeds de man-vrouw relatie als de norm ziet. Omdat een homoseksuele relatie voor meer wrijving zal zorgen, bespaart Rutger dat zijn kinderen liever. Een nogal pragmatische houding. 

Valerie neemt er echter geen genoegen mee, en stelt dat er blijkbaar bij Rutger nog een verstopt probleem zit van homofobie. Als Rutger hier wat geprikkeld op reageert, bekent Valerie dat ze een dergelijke homofoob gevoel zelfs bij zichzelf waarneemt. En dat de maatschappelijke aanvaarding pas echt afgerond zal zijn als ook dit diepe, ingewortelde gevoel zal zijn verdwenen.

Het bijzondere aan dit gesprek is de vanzelfsprekendheid waarmee zowel Valerie als Rutger aannemen dat hun huidige gevoel verkeerd is. En dat het dus inderdaad de bedoeling is dat homoseksuele relaties precies evenveel moeten gewaardeerd als het klassieke huwelijk tussen man en vrouw. Maar waaromzou dat zo zijn? De enige reden lijkt te zijn dat sommige mensen zich daar beter bij voelen. Maar sinds wanneer is dat voldoende basis voor het ombuigen van een basale maatschappelijke structuur die al duizenden jaren functioneert?

Zou Rutger inderdaad geen gelijk hebben als hij zegt dat hij liever heeft dat zijn kinderen met iemand thuiskomen van het andere geslacht, alleen al heel zakelijk geredeneerd vanuit het feit dat ze dan in staat zullen zijn om op een heel natuurlijke wijze kinderen te kunnen krijgen? Of je nu wel of niet gelooft in een Schepper of in een evolutieproces, zo werkt het, dit is het fundament van het bestaan.

Dus...

Hoe sta je hier als christen in? Zoals ik al heb aangegeven is de gedachte van Marc Nelissen om onderscheid te maken tussen wie je bent en wat je doet op zich waardevol, en de Kerk hanteert dit principe ook. In de discussie rond zwarte Piet mag dat bijvoorbeeld best meespelen; discriminatie of het belachelijk maken vanwege huidskleur is écht fout. Alle mensen, in alle mogelijke kleuren en verschijningsvormen, zijn door God naar Zijn beeld geschapen. Dat is zo helder als glas. We mogen als christenen ook gerust nog wat stelliger zijn dan wat de huidige cultuur 'voorschrijft'; en dan hoeven we niet te blijven steken bij huidskleur. 'Homo' gebruiken als scheldwoord kan evenmin, alleen al omdat mensen uitschelden überhaupt niet christelijk is, en te meer omdat je er een groep mensen negatief mee wegzet.

Het gaat echter fout met het woordje 'dus'. Discrimineren op basis van huidskleur is slecht, en dus moet er ook brede acceptatie zijn van alternatieve samenlevingsvormen. Zo geformuleerd slaat het als een tang op een varken; het probleem is dat het weliswaar nergens zo in de serie Inclusief Rutger wordt gesteld, maar het wél de impliciete strekking is. Daardoor krijg je het idee dat het allemaal om dezelfde soort zaken gaat - geheel ten onrechte. Huidskleur en de aard van het huwelijk hebben niets met elkaar van doen; en dus kan je van het één iets vinden zonder automatisch met het ander meegezogen te hoeven worden.

Om terug te keren naar het principe van Marc Nelissen en de Kerk, ik mag een homoseksuele relatie een buitengewoon slecht idee vinden zonder daarmee een afkeer te hebben van de homoseksuele mens. Die mens is namelijk wie hij is, een relatie is daarentegen een actieve daad.

Slot

Een paar afsluitende opmerkingen.

Regelmatig komt het woord 'hetero' in de serie langs, als tegenhanger van alle ándere 'smaken' die er zouden zijn. Ik vind het gebruik van dat woord problematisch, omdat hiermee wat mijns inziens de norm is, wordt gelabeld. Dit labellen plaatst de norm op één lijn met bijvoorbeeld 'homo' of 'lesbisch'; het is niet langer meer de onbetwiste norm maar slechts één van de - gelijkwaardige - opties. De norm is wat mij betreft beter af zonder label. 

Voor wat betreft de norm, die ligt niet in ons, maar buiten ons. Er is een norm omdat we onszelf niet hebben geschapen. Voor mij als christen is God de norm-gever. Geloof je niet in God, dan wordt het al snel lastig om een goede norm te vinden. Uiteindelijk wordt ieder zijn of haar eigen norm, en lijkt het maximaal haalbare te zijn dat we elkaar zoveel mogelijk aan ons lot overlaten vanuit het idee dat we elkaar "de ruimte" moeten geven. Waardoor we alleen maar verder van elkaar weg zullen drijven. Ik zie het er dan niet gezelliger op worden.