Het Goede in Arcadia

Maar dit is iets anders. Je doet iets voor je familie.

Simon Simons, Arcadia [S01E07]

Het is Arcadia - het is ieder voor zich.

Marco Simons, Arcadia [S01E07]

Maar God bevestigt Zijn liefde jegens ons, 

dat Christus voor ons gestorven is 

als wij nog zondaars waren.

Paulus, Romeinen 5:8

Intro

Arcadia beschrijft een dystopische politiesamenleving die doet denken aan de Oost-Duitse republiek tijdens de koude oorlog. Met Het Schild als de nieuwe Stasi en een chinees-aandoend sociaal kredietsysteem (de ‘score’). Mensen die niet goed genoeg zijn, verdwijnen uit de samenleving - ze worden naar een woestenij verbannen waaruit ze niet mogen terugkeren. Gedurende de serie blijkt dat dit principe rücksichtlos wordt doorgevoerd - en dit treft vooral mensen aan de onderkant van de samenleving die slecht voor zichzelf kunnen zorgen of voor zichzelf kunnen opkomen. Met het syndroom van Down red je het bijvoorbeeld niet in Arcadia.

De beklemming die dit in de samenleving oplevert is voelbaar in de serie, en daarmee wordt helder gemaakt wat in deze serie het kwaad is: een onderdrukkend regime. Waarbij het overigens tot dusver nog onduidelijk blijft wat de precieze oorsprong is van dit regime en in hoeverre de omstandigheden een bepaalde mate van dictatuur rechtvaardigen. De interne strijd die gaande is binnen het regime van Arcadia maakt een beoordeling daarvan lastig.

De vraag die bij mij opkwam, was wat er tegenover dat kwaad wordt gesteld; oftewel: wat is het goede in Arcadia?

Bijzaken

Ik wil allereerst een paar zaken benoemen waar ik het wat dit betreft niet over ga hebben. Of tenminste, niet buiten dit kopje. Allereerst is er de vreemde combinatie van een onderdrukkend regime en een bijzonder progressieve samenleving die precies past bij de westerse moraal van de jaren ‘20 uit deze eeuw. Vrouwen - al dan niet in verwachting - op verantwoordelijke posities, als soldaat net zo hard vechtend (of nog harder) als de mannelijke collega’s. Samengestelde gezinnen (waarbij het meest bevreemdende aspect is dat de helft Vlaams spreekt en de helft Hollands). En uiteraard relaties van mensen met hetzelfde geslacht.

Al deze dingen negeer ik omdat het mijns inziens obligate, tijd-gebonden, opgedrongen must-haves zijn om de serie politiek correct te krijgen. Men hoeft vandaag de dag geen lef of ruggengraat te hebben om het homohuwelijk te promoten in een serie; het is eerder andersom - kom nog maar eens met een waardering van het klassieke huwelijk. Met de man als hoofd, en zo.

Dat ik het er niet over heb betekent geen sanctionering maar stelt me in staat om mij te richten op wat de serie daadwerkelijk aan inzichten wil bieden. En voor de zaken waar de serie niet meer is dan een doorgeefluik van de huidige tijdgeest verwacht ik geen nieuwe inzichten.

Dat gezegd hebbende -

 

Wat fout is

Hierboven is het regime al even langsgekomen. De precieze aard van dit regime blijft in nevelen gehuld, in feite speelt slechts één aspect een rol: de persoonsgebonden ‘score’ tussen de 1 en de 10. Deze score bepaalt je balans van kosten en opbrengsten ten opzichte van de maatschappij. Het propagandakanaal in de bushokjes spreekt op een gegeven moment over het feit dat mensen met een score tussen de 3 en de 3.3 de maatschappij meer kosten dan ze opleveren. Zit je onder de drie, dan kost je teveel en word je Arcadia uitgezet (wat wordt beschouwd als een vorm van doodstraf).

De maatschappij staat in Arcadia dus boven het individu; de individu is er om de maatschappij te dienen - propaganda als “Arcadia zorgt voor u” ten spijt. Eerst moeten de mensen bijdragen aan de maatschappij, dan geeft de maatschappij ook weer terug.

De serie maakt helder dat dit idee onderdrukkend werkt en heel concreet tot een klassenmaatschappij leidt. Binnen Arcadia speelt daarbij ook nog het probleem van een onbetrouwbare overheid een rol, een overheid die de score van individuen naar believen kan beïnvloeden om zo gewenst gedrag af te dwingen. Typisch voorbeeld hiervan is Lena Harms, de ‘revisor’ die hoogstpersoonlijk de score van de moeder negatief beïnvloedt en vervolgens tegen de dochter zegt dat moeders score weer kan verbeteren als ze bereid is om met het regime mee te werken. 

Met het scoresysteem creëert de staat de legitimiteit voor haar (verdere) handelen. Iemand met een score van 3 wordt als probleemgeval gemarkeerd, en uitzetting door het regime is dan een logische consequentie - de uitzetting zelf wordt daarmee niet als slecht gezien; het is de score die slecht is en een actie vereist.

De sturing van de staat aan de hand van de ‘score’ is het kwaad waartegenover de hoofdrolspelers zich verhouden moeten. Verraad je een collega om daarmee je moeders score veilig te stellen? Offer je jezelf op voor je kinderen?

Interessant is dat de serie is geschoten tijdens de coronabeperkingen. Dat er parallellen zijn tussen feit en fictie behoeft geen verduidelijking - het gaat om gedrag van individuen beïnvloeden of beperken met het oog op het gemeenschapsbelang.

Ieder voor zich

Daarbij valt iets op in de serie. Tegenover het regime wordt de familie neergezet. Doordat de dictatoriale onderdrukking ongemotiveerd blijft komt de sympathie van de kijker puur bij de familie te liggen - de hoofdrolspelers horen voor hun familie te kiezen om heroïsch te kunnen zijn. Maar hoe ver gaat dat? Mag je in bepaalde gevallen je familie bevoordelen?

Aan het begin van de serie is dat wat er gebeurt. De vader fraudeert ten gunste van zijn dochters, en het regime - dat zelf ook vrij omspringt met het scoresysteem - accepteert dat niet omdat het ordeverstorend werkt. Bovendien heeft de vader een voorbeeldfunctie, zoals Marco Simons opmerkt, juist omdat hij een hoge score bezit.

Het regime beseft dat de stabiliteit van de staat in gevaar komt zodra iedereen zo zou handelen als de frauderende vader. Dit is op zichzelf een juiste observatie; het resultaat van dergelijk handelen zou erger zijn dan wat het regime bewerkstelligt. Immers, wat Arcadia doet heeft tenminste nog enige mate van betrouwbaarheid, nog enige mate van eerlijkheid. Een frauderende massa betekent het recht van de sterkste, een “ieder voor zich”. 

Maar het is uitgerekend Marco Simons die juist over het regime zegt dat het “ieder voor zich” is. Dit moet worden geïnterpreteerd als het onbedoelde gevolg van wat het regime nastreeft; want het regime heeft louter oog voor de gemeenschap, waardoor er geen ruimte meer overblijft voor het individu. De expressie van het individuele kan echter niet onbeperkt onderdrukt blijven, en daarom leidt een massieve focus op de gemeenschap uiteindelijk tot antagonisme; staat versus familie, staat versus persoon. Maar, zoals ik hierboven al opmerkte, deze tegenreactie is op zichzelf geen verbetering van de situatie, is op zichzelf niet goed te noemen - ook niet als mensen niet uit eigenbelang maar uit familiebelang handelen.

Opvallend is overigens de manier waarop de schaduwmaatschappij in de wildernis wordt neergezet. Die lijkt heel verschillend van Arcadia, en is het op veel vlakken ook. Maar in de kern is het systeem hetzelfde. Ballingenleider Dax zegt in de laatste episode: "Hier hebben wij dezelfde problemen als binnen. Er is niet genoeg plek, niet voor iedereen. In Arcadia bepaalt de score of je mag blijven of niet - hier bepaal ik dat." En dat betekent dat balling Hugo, die wil handelen vanuit familie-eer, moet worden ingetoomd. Want als dat niet zou gebeuren is het hek van de dam en ontstaat er anarchie.

Belangen

Het regime met het scoresysteem is dus slecht, maar daarmee zijn de daden van de burgers niet automatisch goed of beter, zelfs al zijn ze erop gericht om anderen te helpen. De uitspraak van Simon Simons hierboven (“je doet het voor je familie”) is daarmee geen argument voor het goede. Luz’ uitspraak daarentegen (“ik houd niet van fraude”) is fundamenteler, en tegelijk houdt het nog de deur open voor situaties waarbij fraude weliswaar niet fijn, maar toch nodig is.

Voor een glimp van het goede in Arcadia heb ik gekeken naar de belangen die er spelen. En dan is er wel een bepaalde ordening aan te brengen.

Allereerst is er het regime zelf. Wanneer die een bepaalde persoon helpt, is dat altijd uit belang voor de staat. Er is geen werkelijke interesse of aandacht voor de persoon in kwestie, de persoon is een middel voor een hoger doel. Omdat - in ieder geval tot dusver - dit ‘hogere doel’ van Arcadia ongedefinieerd blijft, heeft het geen objectieve waarde en is al het ‘positieve’ wat het regime doet niet werkelijk ‘goed’.

Vervolgens de situatie van de vader die de scores van zijn dochters veiligstelt. Hier speelt zowel het eigenbelang (het is zijn dochter, zijn familie) als altruïsme (hij doet het voor haar, loopt risico voor haar). Dit zelf-opofferend element is wat werkelijk ‘goed’ genoemd zou kunnen worden.

De vraag is waar in de serie er sprake is van een zelfopoffering zonder eigenbelang. Bij de zorg van Rein voor Nobel is het zelf-opofferend element al wat groter, ook omdat het bijkomend gevaar groter is. Maar nog steeds is er sprake van een zekere familie-relatie, al is die in dat geval minder omlijnd dan bij Pieter en zijn dochters.

Verder valt Marco Simons op. De reden dat hij zijn vader bevoordeelt ten koste van neef Nobel kan worden gezien als een geval waarbij het hemd nader is dan de rok. Voor Marco tellen de regels, de wetten. Wat de overheid heeft beslist, is goed; móét goed zijn. In dat opzicht deelt hij een zekere rigiditeit met zijn tegenspeelster Luz. Een tegenspeelster voor wie hij één keer belangeloos optreedt (en hoe!) door haar te beschermen tegen een opdringerige collega op de werkvloer. De vraag is echter in hoeverre dit wérkelijk belangeloos was. Die vraag blijft staan, zelfs aan het einde van de serie, waar het duidelijk wordt dat van Luz richting Marco er een zekere band ontstaat, maar Marco in ieder geval de indruk wekt dat het niet wederzijds is. Het heeft er echter alle schijn van dat er bij Marco meer speelt dan hij toont. Kortom, heeft hij Luz geholpen omdat hij een bepaald onrecht wilde rechtzetten, of heeft hij haar - en alléén haar - geholpen omdat hij iets in haar zag?

Er is in ieder geval één geval van belangeloze zelfopoffering, een detail slechts in het grotere verhaal: Hanna Hendriks die een jongen met mogelijke botproblemen illegaal wil helpen. In tegenstelling tot de niertransplantatie bij Cas Wessels is deze jongen verder van geen enkele betekenis voor wie dan ook (behalve diens moeder). Hanna is desondanks tóch bereid om iets voor hem te doen. Voor wat betreft het Goede in Arcadia is dit kleine, onbeduidende moment - de hulp aan de jongen wordt ook nog eens verijdeld, het is slechts de intentie waar we het hier over hebben - het enige echte voorbeeld. Met Pieter die zich over Nobel ontfermt als goede tweede.

Het goede

Concluderend zou ik willen zeggen dat het goede in Arcadia die momenten zijn waar de persoon gezien wordt, zonder de waarde die die persoon vertegenwoordigd voor iets of iemand anders.

Arcadia’s score is daar absoluut tegengesteld aan.

En wat Jezus deed - Zichzelf opofferen voor Zijn vijanden - is daar de volkomen vervulling van (Romeinen 5).